شکستني است؛ با احتياط حمل شود!

دانستني هاي پوکي استخوان

سال ها طول کشيد تا پزشکان فهميدند که علت قوز کردن و خميدگي برخي از سالمندان، ابتلا به پوکي استخوان است، بيماري خاموش و مهم قرن که توجه بسياري از پزشکان را به خود جلب کرده، پوکي استخوان يا استئوپوروز، حالتي است که در اثر تخريب بافت استخواني و کاهش توده استخواني به شکستگي استخوان منجر مي شود.

بافت استخوان شبيه کندوي عسل است

اگر بتوانيم ساختمان داخل بافت استخواني را با ميکروسکوپ ببنيم، در حالت طبيعي شبيه کندوي عسل است که با تخريب بافت استخواني در اين کندو اندازه فضاهاي خالي بزرگ تر مي شود و به عبارتي پوک تر مي شود، به اين ترتيب، استخوان ها نازک و شکننده مي شوند، به حدي که به راحتي و حتي به خودي خود مي شکنند (به خصوص در ناحيه سر استخوان ران که در گودي استخوان لگن جا دارد، ستون مهره ها و مچ دست).

سن شروع و شيوع

در زنان پوکي استخوان چهار برابر مردان ديده مي شود. در سال هاي بعد با يائسگي، به خصوص در سال هاي اول، معمولا قدرت استخوان با سرعت زيادي کاهش مي يابد. سپس اين سرعت کم مي شود ولي روند پوکي استخوان ادامه مي يابد. زنان، مخصوصا آنها که بيشتر از 60 سال دارند بيشترين مبتلايان به پوکي استخوان اند. در مردان با افزايش سن، کاهش ناگهاني و عمده هورمون هاي جنسي، چنان که در زنان اتفاق مي افتد، پيش نمي آيد. کاهش تراکم و قدرت استخوان در آنها خيلي آهسته تر اتفاق مي افتد. اما در 65 تا 70 سالگي، زنان و مردان با يک سرعت استخوان هاي خود را از دست مي دهند.

علايم و عوارض

چنان که قبلا گفته شد، ممکن است دچار پوکي استخوان باشيد، بدون آن که از بيماري خود اطلاع داشته باشيد، به همين سبب است که پوکي استخوان «بيماري خاموش» و يا «بيماري بي سر و صدا» ناميده مي شود. در مراحل اوليه بروز پوکي استخوان، علايم آن به ندرت ظاهر مي شود، که اين ظاهر نشدن علايم تشخيص بيماري را دشوار مي کند.
شکستگي خود به خود يا با کمترين ضربه بر استخوان ها مخصوصاً در نواحي ران و لگن، کمر و ستون مهره ها که غالبا اين اولين علامت است.
- کمر درد شديد در نقطه اي خاص که نشانه شکستگي است.
- قوز پشت که موجب انحناي پشت يا قوز درآوردن مي شود.
- کوتاه شدن قد.
- بعضي از محققان عقيده دارند افتادن دندان ها در سال هاي بالا نيز ناشي از همين پوکي استخوان است.

بيماري خاموش

پوکي استخوان، بيماري خاموش نيز ناميده مي شود، زيرا ممکن است شما متوجه هيچ علامتي نشويد، طي سال ها ممکن است استخوان هايتان را از دست بدهيد، اما ندانيد که پوکي استخوان داريد، تا زماني که ناگهان يکي از استخوان هايتان بشکند. بعضي مواقع، وجود برخي از بيماري ها مثل پرکاري تيروييد، کم کاري غده جنسي، آرتريت روماتوييد، يا مصرف بعضي از داروها مثل کورتن و لووتيروکسين باعث کم شدن قدرت استخوان ها و در نتيجه پوکي آنها مي شود.

عوامل خطر

- وزن: وزن کم بانوان بسيار لاغر باعث کم شدن قدرت استخوان هم مي شود (زناني که داراي اضافه وزن اند، معمولا در معرض خطر نيستند ولي احتمال ابتلا به ناراحتي هاي ديگر در آنها زيادتر است.)
- ورزش نکردن: فعاليت نداشتن، کاهش توده هاي استخوان را تسريع مي کنند. ورزش مناسب به افزايش مقدار استخوان و سلامت بيشتر شما کمک مي کند.
- کمبود کلسيم: کلسيم استخوان ها را قدرتمند مي کند. اگر به قدر کافي کلسيم مصرف نمي کنيد بدن شما سلول هاي استخواني را تخريب مي کند تا کلسيم مورد نياز خود را از آنها به دست آورد.
- سيگار کشيدن: زناني که سيگار مي کشند بيشتر از آنها که سيگار نمي کشند به پوکي استخوان (و ساير بيماري ها) دچار مي شوند. بعضي داروهاي تجويزي نظير کورتن که در درمان آرتروز و آسم استفاده شود ( از دکتر خود در اين مورد سوال کنيد).
- برنامه غذايي پروتئين
- کمبود ويتامين D
مصرف لبنيات و منابع غذايي کلسيم از پوکي استخوان جلوگيري مي کند يا شدت آن را کاهش مي دهد.
نور آفتاب، عامل اصلي افزايش ميزان ويتامين D در بدن است.
تحرک جسماني از پوکي استخوان پيشگيري مي کند.

عوامل مستعد کننده

عوامل مستعد کننده اي که قابل کنترل نيستند:
- جنسيت: زنان بسيار بيشتر از مردان به پوکي استخوان و شکستگي ناشي از آن دچار مي شوند (در واقع 4 برابر آقايان) زيرا زنان از ابتدا تراکم استخوان کمتري دارند و بيشتر هم عمر مي کنند.
-سن: با افزايش سن احتمال بروز پوکي استخوان بيشتر مي شود.
- شروع يائسگي: استروژن هورمون زنانه اي است که از کاهش توده استخوان جلوگيري مي کند. توليد استروژن در تخمدان ها بعد از يائسگي متوقف مي شود. در نتيجه، از دست رفتن توده استخوان تسريع مي شود. زناني که يائسگي زودرس دارند (قبل از 45 سالگي)، مانند بانواني که تخمدان هاي آنها را با جراحي برداشته اند بيشتر در معرض ابتلا به پوکي استخوان اند.
- سابقه خانوادگي: وراثت بر مقدار استخوان هاي شما و سرعت از دست دادن آنها تأثير دارد، اگر مادر شما شکستگي لگن يا مهره، ساعد و ... داشته باشد، احتمال ابتلاي شما به شکستگي دوبرابر افراد ديگر است.
- استخوان بندي ظريف و کوچک: بانواني که داراي استخوان هاي کوچک بوده، کوتاه قد و يا لاغر هستند، به خاطر وجود توده استخواني کمتر، مستعد بروز پوکي استخوان اند.
- نژاد: بانوان اروپايي شمالي يا افراد ساکن آسياي جنوب شرقي، بيشتر در معرض ابتلا به پوکي استخوان اند.
- بعضي از بيماري ها: بيماري هايي نظير بيماري تيروئيد، پاراتيروييد، غدد جنسي، و غده فوق کليوي مي توانند به پوکي استخوان منجر شوند.

توده استخواني

توده استخواني هر فرد معمولا در 30 تا 35 سالگي به بيشترين حد خود مي رسد. پس از اين سن، کم شدن توده استخوان به صورت يک روند طبيعي آغاز مي شود. در واقع با افزايش سن، مقدار استخواني که تخريب مي شود، بيشتر از مقداري است که ساخته مي شود.

تشخيص بيماري

- معاينه جسماني:
معاينه و سابقه پزشکي کمک مي کند تا مشخص شود آيا در معرض پوکي استخوان هستيد يا نه؟ پزشک تان مي تواند به شما کمک کند تا برنامه پيشگيري براي خود تعيين کنيد.
- پرتوهاي X و عکس هاي راديولوژي:
معمولا براي تشخيص پوکي استخوان از راديولوژي استفاده نمي شود، ولي گاهي اوقات، وقتي به دلايل ديگري عکس راديولوژي گرفته مي شود، پوکي استخوان را که نسبتا زياد باشد هم در فرد مشخص مي کنند.

نمونه اي از شکستگي ها

از نمونه هاي شکستگي هاي خود به خودي اين است که شايد روزي که فرد خم مي شود تا ساک خريد روزانه اش را بردارد و به خريد برود، دردي شديد در پهلويش احساس مي کند و بعدا متوجه مي شود که دنده اي شکسته دارد. وقتي بيماري خيلي شديد باشد، فشارهاي خفيفي مثل خم شدن به جلو، بلند کردن جاروبرقي، عطسه يا سرفه کردن مي تواند باعث شکستگي مهره شود. شکستگي هاي ناحيه لگن، معمولا در اثر افتادن و سقوط کردن فرد رخ مي دهند. اين شکستگي ها در بين شکستگي هاي ديگر از همه بدتر است، زيرا مي تواند حتي خطر مرگ در پي داشته باشد. نيمي از افرادي که هم زنده مي مانند معمولا تا آخر عمر عليل بوده، چنانچه نمي توانند بدون مراقبت دايمي آشنايي يا پرستاري زندگي کنند و براي همه عمر به عصا يا چهار پايه هاي مخصوص راه رفتن افراد معلول (واکر) نياز دارند.
کوتاه شدن قد، روند طبيعي افزايش سن است، چناچه کاهش قد قابل توجيه بيش از 2/5 سانتي متر باشد(نسبت به 20 سالگي) ، ممکن است همين، اولين علامت پوکي استخوان باشد.
منبع:هفته نامه سلامت- 242
/خ